Antik Çağda Bir Sağlık Merkezi “Asklepion”

Başlık 2: Antik Çağda Bir Sağlık Merkezi “Asklepion”

Antik çağın, Helenistik döneminin ve Roma İmparatorluğu’nun en önemli sağlık merkezlerinden olan “Asklepion” İzmir ilimizin Bergama ilçesinde yer almaktadır. Asklepion aynı zamanda dönemin ünlü hekimlerinin yetiştiği bir tıp okulu ve müzik ile tedavinin uygulandığı dünyanın ilk psikiyatri hastanesi olarak da tarihe geçmiştir. Radyoaktif özellikleri günümüzde keşfedilmiş şifalı sular ile çamur banyoları, su ve spa terapileri, meditasyon, telkin, doğal bitkisel karışımlar, masaj, aromaterapi, özel diyetler gibi günümüzde tekrar popülarite kazanan yüzyıllardır insanlar tarafından sağlık amaçlı kullanılmış olduğunu buradaki bulgular ile görmekteyiz. İnsanlık açısından bu şifalı sular şimdi tekrar önem kazanmaya başlamıştır.

Antik çağın önemli sağlık merkezlerinden biri olarak bilinen “Asklepion” adını Apollon’un oğlu olan ve Sağlık Tanrısı olarak bilinen Asklepios’tan almaktadır. Asklepieion sağlık merkezinde uygulanan tedavi yöntemleri hakkındaki bilgileri antik dönemin ünlü söylev ustası Aelius Aristides’ten öğrenmekteyiz. Aristides, Asklepieion’da tedavi görmüş ve burada tatbik edilen tedavi yöntemlerini “Hieroi Logoi” adlı eserinde ayrıntılı bir şekilde anlatmıştır. Asklepios’un mitolojideki bu hikâyesi ise şöyle anlatılmaktadır:

Apollon Koronis’e âşık olur, ancak Koronis onun bu aşkına ihanet eder ve karnında Apollon’un çocuğunu taşıdığı halde Arkadialı Iskhys ile evlenir. Apollon bunu duyunca çok öfkelenir ve Koronis ile Iskhys’in yakılarak öldürülmelerini emreder. Koronis’in cesedi yarı yanmış yarı yanmamışken Apollon onu alevlerin arasından çıkarıp karnını yardırır ve halen canlı olan oğlunu alıp, onu yetiştirmesi için bir Kentauros (yarı insan yarı at) olan Khrion’a verir.

Asklepios, hekimliği ve hastaları iyi etmenin sırrını kendisini yetiştiren Khrion’dan öğrenir. Böylece, iyi olacaklarından umut kesilen hastaları bile iyileştirmeye başlar ve “Hekimlik Tanrısı” olarak mitolojideki yerini alır. Helioterapi (güneşle tedavi), teatroterapi (tiyatro), teoterapi (inanç), jimnoterapi (spor); Asklepion’un tedavi yöntemlerinden birkaçıdır. Aynı zamanda, antik dönemde tıbbi süreçlerin en büyük problemleri olan ağrıları dindirmek için ilk kez afyon maddeli ilaçlar bu dönemde, Bergamalı doktorlar tarafından üretilmiştir. Dönemin en önemli doktorlarından Galenos bu şehirde yetişen, bitkileri ve diğer maddeleri karıştırarak ilaç yapan ilk hekimdir. Lakabı iyileştirici anlamına gelen “Medicina” ’dır. Bergamalı Medicina yani Galenos bitkisel 473 ilacı eserlerinde kaleme almış; yaklaşık 2000 yıl öncesinden şifalı bitkiler vasıtasıyla sağlık reçeteleri nasıl yapıldığını insanlığa miras bırakmıştır. Günümüzde de eczacılığın babası olarak bilinmektedir.

Asklepios adına yaptırılan sağlık şehirlerinin en ünlüleri Peloponnes’teki Epidavros (Epidauros), Hippokrates’in görev yaptığı Gökova Körfezi’nin ağzındaki Kos Adası (İstanköy) ve Bergama’daki Asklepion’dur. Tarihçiler tarafından MÖ 5. yüzyılın ortalarında Asklepion’un kurulduğu belirtilmektedir.

Asklepion’a şifa bulmaya gelenler “propylon” avlusuna alınır, muayene edilir, teşhis konur, iyi olacak gibilerse Asklepion’a girmelerine izin verilirdi. İyileşemeyecek ağır hastalar ve doğum yapacaklar asla içeriye alınmazdı. Tedavi süreci önce şifalı sularla temizlenerek başlar, iyileşme amacıyla tanrıya dua edilip adak adandıktan sonra uyku odalarında uykuya yatılır, uykuda görülen rüyanın yorumlanması ve telkin yoluyla tedavi uygulanırdı. Şifalı kutsal su ve çamur banyolarında ki çamur kürleriyle, hacamat yöntemiyle, açlık tokluk kürleriyle faydalı otlardan yapılan ilaçların yanı sıra su sesiyle, müzik dinletisiyle, düzenlenen törenler ve temsiller de uygulanan farklı tedavi yöntemlerindendir. Bu tedavi yöntemleri ve rüya ile ilgili bilgilerin çoğu, kazılar sonucu ele geçen adak tasları ve yazıtların okunması sonucu öğrenilmiştir.

Asklepieion sağlık merkezinin yanında küçük bir kütüphane binası bulunmaktadır.  Kütüphane binasına zamanın kralı Hadrianus’un heykeli konularak kral onurlandırılmıştır. Sütunlu galerinin kuzey tarafında yer alan sütunlar büyük bir depremle yıkılmasına rağmen Roma döneminde onarıldığı için günümüze kadar ulaşma imkânı bulmuştur. Burada sağlık tanrısı Asklepios ve onun zamanında rahiplik yapmış kişilerin ait heykelleri de yer almaktadır. O dönemlerde pek rastlanmayan, 3500 kişilik bir tiyatro da sağlık merkezinin hemen yanında bulunmakta ve halen günümüzde de bunu görebilmek mümkündür. Tiyatronun Hadrian tarafından yapıldığı düşülmektedir. Tiyatro sahnesinin sütunlarında sağlık tanrısı Asklepion’a adanmış olduğunu bildiren bir yazıtı görmek mümkündür.

Anadolu topraklarında anlatılan bir başka hikâyeye göre de; Asklepios’un ölümünün ardından elinde tuttuğu reçete toprağa karışmış ve yağan yağmurlarla birlikte burada her derde deva sarımsak meydana gelmiştir. Günümüzde de hala bazı hastalıkların tedavisinde kullanılan bu yabani sarımsak Bergama Asklepion’u ve çevresinde yetişmektedir.

Antik Çağı ve Helenistik dönemi yansıtan İzmir ilimizin Bakırçay ovasına kurulmuş şirin tarihi şehri Bergama, Akropolüyle, Asklepion tedavi merkeziyle, Kızıl Avlusuyla, müzesiyle ve tarihi evleriyle görülebilecek ve gezerek birçok tarihi vakıaya şahitlik edilebilecek dolu dolu hatıralar yaşanabilecek yerlerden birisi olarak karşımıza çıkmaktadır. Bundan dolayı tarih ve medeniyet kokan Bergama ilçemizi ve Asklepion’u görmenizi tavsiye ederim.